انحراف یا جلو و عقب بودن فک و دندان ها عارضه‌ای است که در اثر آن دندان‌های بالا و پایین بیمار به خوبی روی هم قرار نمی‌گیرد.
اوربایت نوعی ناهنجاری است که به جلوتر بودن دندان‌های بالا از دندان‌های پایین گفته می‌شود ( انحراف فک به جلو )؛ اما اگر عکس این موضوع صادق باشد، با عارضه اوربایت معکوس (کراس بایت) مواجه هستیم.
علائم انحراف فک متغیر و پیچیده است و بیمار معمولاً از دردی رنج می‌برد که ممکن است به صورت درد در فک، درد و حساسیت به لمس داخل یا اطراف گوش، درد مداوم صورت، دشواری در کامل باز کردن دهان، ناراحتی هنگام جویدن، صدا دادن مفصل فک یا قفل کردن فک و در نتیجه دشوار شدن باز یا بستن دهان بروز یابد. زندگی کردن با ناهنجاری فک به هیچ وجه آسان نیست. خوشبختانه امروزه دندانپزشکان و متخصصین ارتودنسی می‌توانند با بهره‌گیری از پیشرفت‌های به دست آمده در زمینه تکنولوژی‌های درمانی روش‌های مختلفی را برای رفع این ناهنجاری‌های دردناک ارائه دهند.
چنانچه دندان‌ها یا فک‌ها به خوبی روی هم قرار نگیرد، درمان ارتودنسی برای اصلاح ناهنجاری، ردیف و مرتب کردن دندان‌ها و بهبود عملکرد ضروری خواهد بود. اگر انحراف فک درمان نشود، مشکلات مربوط به نامرتبی دندان‌ها که غالباً با اصطلاح اختلال بایت یا مال اکلوژن از آنها یاد می‌شود، منجر به مشکلات گفتاری، ساییدگی زودرس دندان‌ها و مینای محافظ دندان منجر می‌شود و حتی احتمال آسیب دیدن مفصل‌های فک و دندان‌ها را افزایش می‌یابد. بنابراین اجازه ندهید مشکل استمرار داشته باشد و به سرعت برای پیشگیری از تشدید آن اقدام کنید. ارزیابی عارضه و تعیین درمان مناسب نخستین مرحله‌ی درمان است.
انواع ناهنجاری فک و عوارض آنها
رشد فک فرایندی تدریجی است. بنابراین اختلاف در سرعت رشد فک بالا و پایین منجر به انحراف و کجی فک می‌شود. منظور از انحراف فک این است که دندان‌ها یا فک بالا یا پایین ارتباط مناسبی با هم ندارد. ناهنجاری‌های فک گونه‌های مختلفی دارد که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.
اکلوژن دیستال فک پایین (اوربایت)
پی‌آمد تفاوت بین رشد فک بالا و پایین بروز مشکلات زیبایی و عملکردی است. اوربایت اختلالی است که در اثر آن فک و دندان‌های بالا تا حد زیادی دندان‌ها و فک پایین را می‌پوشاند و دندان‌های آسیای بالا بسیار جلوتر از دندان‌های آسیای پایین است. در این نوع ناهنجاری بایت یا دندان‌های پیشین جلو آمده است یا دندان‌های عقب با دندان‌های میانی همپوشانی دارد. اختلال اوربایت را می‌توان در دوران کودکی به روش‌های ساده درمان کرد؛ اما در سنین بزرگسالی غالباً به عمل جراحی نیاز است.
کراس بایت (اوربایت معکوس)
دندان‌های فک پایین جلوتر از دندان‌های بالا قرار می‌گیرد. غالباً با بهره‌گیری از روش‌های ساده می‌توان کراس بایت را درمان کرد و از رشد احتمالی نامتقارن فک پیشگیری کرد.
جلو بودن فک پایین (آندربایت)
آندربایت حالتی است که فک و دندان‌های پایین جلوتر از دندان‌ها و فک بالا قرار دارد. این اختلال گاهی پی‌آمد رشد غیرطبیعی یک یا هر دو فک است. با توجه به علت اصلی آندربایت می‌توان فک پایین را کوتاه یا فک بالا را بلند کرد تا انحراف بایت اصلاح شود. جراح پس از جابجایی فک آن را با اسکرو (پیچ) و پلیت ثابت می‌کند.
از آنجایی که این نوع انحراف فک زیبایی صورت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و در نتیجه مشکلات روانی و عاطفی متعددی را ایجاد می‌کند، باید جلو بودن فک پایین را در مرحله اولیه درمان کرد. در اواخر دوران نوجوانی غالباً نمی‌توان فقط با درمان محافظه کارانه، یعنی سیم‌کشی دندان‌ها، اختلال را درمان کرد و باید مداخله جراحی انجام شود.
اپن بایت
ناهنجاری اپن بایت معمولاً پی‌آمد عادت‌های بدی مانند مکیدن انگشت شست یا پستانک بعد از سه سالگی است. در نتیجه چنین عادت‌هایی فاصله کمابیش قابل توجهی بین دندان‌های بالا و پایین ایجاد می‌شود که به اپن بایت موسوم است و عموماً با نقص عملکرد زبان همراه است. بنابراین علاوه بر ارتودنسی غالباً گفتار درمانی نیز ضرورت می‌یابد.
علائم انحراف فک
انحراف و کجی فک علاوه بر عوارض جسمی ناراحتی‌های عاطفی و روحی متعددی را نیز به دنبال دارد. کجی فک غذا خوردن، تنفس، خوابیدن و صحبت کردن را مختل می‌کند و حتی هنگام بی‌حرکت بودن فک نیز تولید ناراحتی می‌کند. عوارض ناهنجاری فک به شدت انحراف بستگی دارد. در هر حال پزشکان و متخصصین معتقدند اکثر بیماران با سه مشکل اصلی به شرح زیر مواجه می‌شوند.
دشواری در جویدن
متاسفانه انحراف فک باعث می‌شود که فک بالا و پایین هنگام جویدن به هم برخورد کند و بیمار متحمل درد و ناراحتی شود.
تنفس غیرطبیعی
انحراف فک بیمار را وادار به نفس کشیدن از راه دهان می‌کند که به نوبه خود عوارض متعددی را به دنبال دارد.
ظاهر غیرطبیعی
انحراف فک شکل ساختار صورت را تغییر می‌دهد. کودکانی که مدتی طولانی از پستانک استفاده کرده‌اند یا انگشت شست را مکیده‌اند، در سنین پایین دچار انحراف فک می‌شوند. در چنین شرایطی نه تنها زیبایی چهره خدشه‌دار می‌شود، کودک از کمبود اعتماد به نفس نیز رنج می‌برد.
درمان
چندین روش برای درمان انحراف فک وجود دارد. برای اطلاع از روش درمان مناسب ابتدا باید از یک متخصص ارتودنسی وقت مشاوره گرفت تا متخصص ارزیابی دقیقی را انجام دهد و درمان مناسب را با توجه به سن و گستردگی مشکل توصیه کند. در ادامه درمان‌های متداول انحراف فک را توضیح می‌دهیم.
اصلاح عادت‌های مضر
عادت‌های بدی مانند دندان قروچه یا جویدن آدامس باید اصلاح شود؛ برای مثال بیمار می‌تواند برای جلوگیری از دندان قروچه شب‌ها از نایت گارد استفاده کند.
سیم‌کشی دندان‌ها
سیم‌کشی دندان‌ها نیز یکی از راه‌های درمان انحراف فک است. ارتودنسی دندان‌ها را به تدریج در فک حرکت می‌دهد و ردیف و مرتب می‌کند.
جراحی فک
جراحی ارتوگناتیک (جراحی فک) یا جراحی اصلاحی عملی است که به منظور اصلاح طیف وسیعی از ناهنجاری‌های دندانی و اسکلتی مانند نامرتبی دندان‌ها و فک انجام می‌شود. در بسیاری از موارد اگر فقط دندان‌ها نامرتب باشد، متخصص ارتودنسی می‌تواند مشکل را با سیم‌کشی دندان‌ها و بریس یا دیگر درمان‌های غیرجراحی اصلاح کند. اما اگر عارضه اسکلتی یا استخوانی باشد، یعنی مشکل بی‌نظمی فک باشد، جراحی اصلاحی فک لازم خواهد بود.
چنانچه جراحی فک ضرورت داشته باشد، جراح دهان و فک و صورت برای اصلاح مشکل از سیم، اسکرو و پلیت ثابت استفاده می‌کند. این روش معمولاً تنها در صورتی ضرورت می‌یابد که فک مشکل ساختاری بزرگی داشته باشد و ناهنجاری به روش‌های دیگر قابل درمان نباشد.
